Muzeum Etnograficzne we Wrocławiu od początków swojej działalności prowadzi intensywne prace zmierzające do pełnej etnograficznej dokumentacji regionu dolnośląskiego. W pierwszych latach powojennych czyniło to jako dział, a od 1954 roku jako oddział ówczesnego Muzeum Państwowego, dziś noszącego nazwę Muzeum Narodowego. Działając na obszarze pogranicza, którego dzieje w sposób szczególny naznaczone zostały konsekwencjami II wojny światowej – głównie w postaci przemieszczeń dużych grup ludności i przerwania ciągłości tradycji – przyjmuje nie tylko rolę świadka, ale też aktywnego uczestnika i komentatora tutejszej historii. Do jego zbiorów, działań i opinii odwołują się wszyscy ci, którzy podejmują wciąż aktualne dyskusje na temat tożsamości Dolnoślązaków oraz kształtowania się kultury ludowej w warunkach zróżnicowania narodowościowego i wyznaniowego.

Już w pierwszych latach działalności, w warunkach powojennego chaosu i braku stabilizacji społecznej, rozpoczęto prace mające na celu ocalenie rozproszonych w terenie dawnych zespołów zabytków śląskich, zgromadzonych w przedwojennych muzeach regionalnych. Zabezpieczone wówczas zabytki do dziś dają podstawę do rozważań na temat wielowątkowości kultury i przenikania tradycji różnych grup etnicznych, głównie zaś Polaków, Czechów, Serbołużyczan, Żydów, Tyrolczyków i Niemców. Równolegle podjęto próbę zdiagnozowania i opisu sytuacji powojennej ludności napływowej, a zwłaszcza jej kulturowej różnorodności i stopnia adaptacji do nowego środowiska. Problematyka ta, postrzegana w szerszym kontekście ogólnopolskim i środkowoeuropejskim, znalazła swoje przełożenie na liczne opracowania naukowe, popularnonaukowe i zabytkowe zasoby muzeum. Tworzą je między innymi znakomite kolekcje dawnego rzemiosła i sztuki dolnośląskiej: malarstwa na szkle, malowanych mebli, rzeźby, grafiki dewocyjnej, czepców oraz zabytki ilustrujące świadomość ludności migrującej, głównie tej z dawnych Kresów Rzeczpospolitej (Lwowskiego, Tarnopolskiego, Stanisławowskiego, Polesia i Wileńszczyzny) oraz polskich reemigrantów z Jugosławii, Bukowiny rumuńskiej, Francji, Belgii, a także Łemków, Ukraińców i Greków. Na tę część zbiorów składają się również przedmioty przywiezione na teren Dolnego Śląska przez osadników z różnych terenów pozostających obecnie w granicach Polski, przede wszystkim z Kieleckiego i Rzeszowskiego.
Od końca lat siedemdziesiątych w muzeum rejestrowane są współczesne zjawiska kulturowe. Dokumentacji podlegają nowe nurty sztuki nieprofesjonalnej, systematycznie przedstawiane na wystawach indywidualnych i grupowych. Muzealną tradycją stały się także – kontynuowane do dziś – coroczne wystawy wielkanocne i kończące je kiermasze.

Założenia programu wystawienniczego obejmują nie tylko problematykę dolnośląską. We współpracy z innymi muzeami i prywatnymi kolekcjonerami cyklicznie prezentowane są badania i ekspozycje poświęcone kulturze innych regionów Polski i Europy oraz kulturze pozaeuropejskich społeczeństw plemiennych.
Muzeum pełni rolę ośrodka kulturotwórczego. Współpracuje z organizacjami skupiającymi dolnośląskie mniejszości etniczne i religijne. Inicjuje spotkania popularyzujące ich kulturę, organizuje ekspozycje, spotkania otwarte, dyskusje, koncerty, udostępnia własne pomieszczenia na ich statutową działalność. Pracownicy muzeum zapraszani są do udziału w jury przeglądów i konkursów folklorystycznych przygotowywanych przez społeczności lokalne i szkoły. Występują oni również jako konsultanci różnego rodzaju organizacji społecznych, zespołów ludowych i twórców nieprofesjonalnych. Uczestniczyli w pracach Krajowej Komisji Artystyczno – Etnograficznej Cepelii, a w ostatnich latach ściśle współpracują z Wydziałem Obszarów Wiejskich Urzędu Marszałkowskiego oraz Dolnośląskim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego (między innymi udział w komisjach poświęconych akceptacji produktów regionalnych, w krajowych konkursach „Nasze kulinarne dziedzictwo”, przygotowanie ankiet, prowadzenie wykładów). Biorą także udział w licznych programach informacyjnych oraz popularyzatorskich na antenie radia i telewizji.

Od 2008 roku Muzeum Etnograficzne wspólnie z Muzeum Narodowym we Wrocławiu koordynuje dolnośląskie obchody Europejskich Dni Dziedzictwa, co wymaga stałego kontaktu z siecią kilkudziesięciu partnerów: samorządów, sołectw, towarzystw, szkół, fundacji, parafii, klasztorów, warsztatów rzemieślniczych, a nawet zakładów przemysłowych. Muzeum ściśle współpracuje z innymi organizacjami, stowarzyszeniami o profilu etnologicznym, często użyczając swoich pomieszczeń na skierowane do szerokiej publiczności, cykliczne działania o charakterze otwartym. Placówka przeprowadza także szkolenia dla nauczycieli, przewodników turystycznych, służy swoją pomocą szkołom wyższym i podyplomowym.

Zgłaszana do szkół stała oferta edukacyjna obejmuje wiele tematów poświęconych historii regionu, obrzędowości ludowej i sztuce. Lekcje muzealne przeprowadzane są także poza budynkiem muzeum, między innymi na oddziałach dziecięcych szpitali, w przedszkolach i szkołach dolnośląskich.
W roku 1997 za całokształt swojej działalności muzeum zostało uhonorowane wyróżnieniem i medalem w VII edycji ogólnopolskiego Konkursu o Nagrodę i Medal Zygmunta Glogera. Od 2000 roku bierze udział w Konkursie na Wydarzenie Muzealne Roku – Sybilla. Od tego czasu trzykrotnie zdobyło główną nagrodę (Sybillę) w kategorii wydarzeń etnograficznych (2000, 2001, 2005), a raz drugą nagrodę w kategorii przedsięwzięć organizacyjnych (za przeniesienie muzealiów do nowej siedziby i przygotowanie nowej wersji ekspozycji stałej w 2006 roku).

Elżbieta Berendt