Muzeum Etnograficzne w Warszawie powstało w 1888 r. Powołali je do życia ludzie zafascynowani kulturą wsi, widzący w niej nieprzebrane źródło polskości. Jednym z nich był wybitny polski uczony i krajoznawca prof. Jan Karłowicz. Pierwszą siedzibą muzeum był wzniesiony pod koniec XVIII w. przez malarza Marcina Bacciarellego pałacyk przy ul. Bagatela. Funkcje kustosza w nowo powstałym muzeum objął wybitny etnograf, Stanisław Ciszewski, który w latach późniejszych został kierownikiem pierwszej w Polsce Katedry na Uniwersytecie Lwowskim. Niemal od chwili powstania zbiory muzeum zaczęły błyskawicznie rosnąć dzięki napływającym darom. Ofiarodawcami byli nie tylko etnografowie, ale i przedstawiciele ziemiaństwa, inteligencja, podróżnicy oraz Polacy przebywający na obczyźnie. Dzięki S. Szolc-Rogozińskiemu i L. Janikowskiemu, uczestnikom pierwszej polskiej wyprawy badawczej do Afryki w zbiorach muzeum znalazły się cenne eksponaty afrykańskie, później znacznie poszerzone o nowe kolekcje przez znanego podróżnika Leopolda Janikowskiego (1892). W 1896 roku staraniem ,,Grona Miłośników Etnografii”, któremu przewodniczył prof. Jan Karłowicz

w 1896 r. nastąpiło połączenie Muzeum Etnograficznego z powstałym w 1875 r. Muzeum Rolnictwa i Przemysłu. Nowa placówka stała się dzięki tej fuzji instytucją dysponującą imponującymi zbiorami (narzędzia rolnicze, wyroby rzemiosła ludowego, ciekawe kolekcje także pozaeuropejskie i in). Dzięki połączeniu z Muzeum Rolnictwa i Przemysłu w muzeum zaczęto przykładać większą wagę do metodyki eksponowania zbiorów. Dopiero jednak w 1902 roku w Muzeum Rolnictwa i Przemysłu powołano Dział Etnograficzny, który od chwili swego powstania rozwinął ożywioną działalność w zakresie gromadzenia i opracowywania zbiorów. Rok 1918 przyniósł wraz z odzyskaniem niepodległości perspektywy, o jakich dotąd nawet nie marzono. Rozpoczął się okres dalszego wzbogacania zbiorów, ale przede wszystkim ich pełnego eksponowania. Dużą rolę w tym czasie odegrał wybitny muzeolog i znawca etnograficznej problematyki europejskiej prof. dr E. Frankowski, który w 1921 r. objął kierownictwo Działu Etnograficznego.

Do 1933 r. koncepcja wystawiennicza muzeum skierowana była na wyeksponowanie całości materiału według układu regionalnego. W okresie późniejszym - aż do II wojny światowej zaczęto się skłaniać ku monograficznemu przedstawieniu problematyki etnograficznej. Z dawnego układu pozostawiono jedynie niektóre wątki (m.in.: ubiór, ceramikę, hafty, grafikę ludową, rzeźbę).

W 1939 r. - już w pierwszych dniach wojny, 30 tysięcy zabytków będących w tym czasie własnością muzeum, w wyniku bombardowania znalazło się pod gruzami. Zniszczeniu uległy także zbiory biblioteczne, archiwa i katalogi. Z gruzów udało się uratować zaledwie kilka drobnych przedmiotów. Mimo to do odbudowy muzeum przystąpiono zaraz po zakończeniu wojny. Tym razem społecznemu zrywowi niewielkiej grupy etnografów-muzeologów przewodniczył Jan Żołna-Manugiewicz. Już w 1946 r. powstało Muzeum Kultur Ludowych, będące kontynuacją przedwojennej placówki. Od pierwszych chwil jej powstania współpracowali z nim: Adam Chętnik, Maria Gładyszowa, Władysław Jeż-Jarecki, Wanda Jostowa, Barbara Kaznowska, Jadwiga Klimaszewska, Władysława Kolago, Anna Kutrzeba-Pojnarowa, Kazimierz Pietkiewicz, Jadwiga Świątkowska i in. Siedzibą muzeum był wtedy pałacyk Brühla w Młocinach. Mimo, że zaczynano właściwie od początku, zbiory rosły szybko. W 1947 r. na Ogólnopolskiej Konferencji Etnograficznej zwołanej przez Naczelną Dyrekcję Muzeów i Ochrony Zabytków podjęto decyzję uczynienia w przyszłości z Muzeum Kultur Ludowych muzeum centralnego, którego zadaniem będzie prezentacja zabytków, nie tylko polskiej kultury ludowej ale i kultur ludowych innych krajów, także pozaeuropejskich.

W 1956 r. na stanowisko dyrektora muzeum został powołany wybitny znawca sztuki ludowej prof. Ksawery Piwocki. W tym też okresie muzeum zmieniło nazwę na Muzeum Kultury i Sztuki Ludowej. W latach 1958-1959 z inicjatywy dr. Kazimierza Pietkiewicza, pracownika departamentu Plastyki Ministerstwa Kultury i Sztuki przekazano bogate zbiory sztuki ludowej znajdujące się w zbiorach tej instytucji Muzeum Kultury i Sztuki Ludowej. Razem z przekazaną kolekcją w muzeum znajdowało się wtedy już 12 000 eksponatów. To skłoniło ówczesne władze do podjęcia decyzji, aby przeznaczyć na nową siedzibę muzeum gmach Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego przy ul. Kredytowej 1. Prace przy odbudowie gmachu, z uwagi na znaczne zniszczenia jakim uległ w czasie wojny, trwały do 1971 r. Już jednak od 1964 r. sukcesywnie wprowadzano się do gotowych pomieszczeń. W tymże 1964 r. rozporządzeniem Ministra Kultury i Sztuki muzeum zostało przemianowane na Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie z zadaniem prowadzenia działalności wystawienniczej, oświatowej i naukowo-badawczej. Aby możliwie najpełniej spełnić powierzone placówce działania statutowe powołano trzy zespoły merytoryczne z kuratorami na czele: Zespół etnografii polskiej i krajów ościennych, Zespół etnografii ludów pozaeuropejskich i Zespół działów dokumentacji i prac oświatowych.

Prof. Ksawery Piwocki funkcję dyrektora pełnił do 1968 r. do chwili objęcia stanowiska prorektora Akademii Sztuk Pięknych. W 1969 r. na stanowisko dyrektora został powołany dr Kazimierz Pietkiewicz. Warto podkreślić, że lata siedemdziesiąte to okres dynamicznej działalności tej placówki. Już w pierwszej połowie tego okresu liczba eksponatów przekroczyła 50 000. Pracownicy muzeum brali udział w licznych konferencjach naukowych zarówno krajowych i zagranicznych, ekspedycjach badawczych i stażach naukowych, niekiedy też przechodzili do działalności wyłącznie naukowej, co świadczy o wysokim poziomie uprawianej przez nich nauki na płaszczyźnie muzealnej. Od wielu lat pracownicy muzeum wykładają na Uniwersytecie Warszawskim (Katedra Etnologii i Antropologii Kulturowej). Wykłady te cieszą się dużą popularnością wśród studentów. Od lat też Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie ściśle współpracuje z licznymi placówkami w kraju i za granicą (Lolland Falstres Stiftsmuseum - Dania, Museum fur Volkerunde w Bazylei - Szwajcaria, Musee de l'Homme w Paryżu, Horniman Museum w Londynie, Nationalmuseet w Kopenhadze, Muzeum Sztuki Ludowej w Hawanie, Muzeo de las Culturas w Meksyku, Museal de Arta Populara w Bukareszcie i in.).

Priorytetową działalnością tej placówki pozostało nadal badanie polskiej kultury ludowej i upowszechnianie wiedzy o niej społeczeństwu. Realizacji tego celu służą, jak dawniej, systematycznie prowadzone penetracje i badania terenowe, w trakcie których odbywa się pozyskiwanie nowych eksponatów. Muzeum zaprasza także do siebie ciekawych twórców ludowych aby zetknąć ich ze zwiedzającymi co umożliwia nie tylko kontakt z dziełem, ale i warsztatem, procesem twórczym. Muzealny Dział Oświatowy współpracuje z Telewizją Polską przy realizacji widowisk folklorystycznych. Te wszystkie formy działalności czynią z Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie placówkę żywą, nadążającą za oczekiwaniami, jakie się rodzą we współczesnym społeczeństwie.

Maria Zachorowska

http://www.ethnomuseum.pl/