Zespół Regionalny „Romanka” z Sopotni Małej powstał w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku. Oficjalna data rozpoczęcia działalności to styczeń 1967 roku. Zespół prezentuje folklor górali żywieckich. Słynie z wiernego odtwarzania zwyczajów oraz obrzędów religijnych i świeckich. Siłą zespołu jest jego autentyzm, w czym duże zasługi ma kierowniczka „Romanki” Maria Jafernik oraz zapraszani do współpracy choreografowie i konsultanci.

Autentyczne stroje, żywiołowe tańce, góralskie głosy i znakomita tradycyjna kapela składają się na widowisko, które za każdym razem zachwyca publiczność. Najpiękniejszym programem prezentowanym obecnie przez zespół jest „Wesele sopotniańskie”. Wesele to w ogóle ulubiony temat „Romanki”, we wcześniejszych latach powstało kilka programów przedstawiających różne części tego obrzędu. Ale nie tylko wesele inspiruje członków zespołu. Na dorobek „Romanki” składają się również: „Niesopustnicy” i „Trzej króle sopotniańscy” - piękne programy pokazujące zwyczaje kolędnicze, „Ostatki sopotniańskie”, zwyczaje i obrzędy związane z Wielką Niedzielą, stawianie mojki na św. Jana, archaiczny taniec bon tańczony tylko przez kobiety oraz liczne przyśpiewki i tańce.

„Romanka” jest wzorem do naśladowania dla młodych zespołów i instruktorów. To swego rodzaju klasyka autentyzmu, kanon na którym można się wzorować.

Działalność zespołu jest ściśle związana z życiem gminy Jeleśnia. „Romanka” uczestniczy w obrzędach kościelnych i świeckich. Tworzy oprawę artystyczną wiosennego redyku, który odbywa się w Korbielowie, prezentuje swoje programy podczas Dni Jeleśni i Jeleśniańskich Godów, które są przeglądem grup kolędniczych.

Charakterystyczną cechą zespołu jest wielopokoleniowość, jego członkami są dziadkowie, rodzice, dzieci i wnuki. Ten autentyczny przekaz tradycji jest nie do przecenienia. Na uwagę zasługuje również to, iż mimo upływu 40 lat zespół prezentuje bardzo wysoki poziom artystyczny. „Romanka” miała okresy mniej aktywnej działalności (co jest cechą charakterystyczną dla ruchu amatorskiego), ale paradoksalnie to tylko służyło rozwojowi zespołu. Każde kolejne przedsięwzięcie było lepsze od poprzedniego, bardziej dojrzałe, dopracowane, przemyślane.

Zespół w swoim składzie posiada znakomitych tancerzy, śpiewaków i muzykantów. Wielu z nich ma na swoim koncie nagrody indywidualne zdobywane m.in. na Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu nad Wisłą, Festiwalu Folkloru Górali Polskich w Żywcu, Sabałowych Bajaniach w Bukowinie Tatrzańskiej.

Najważniejszym terenem działania grupy jest rodzinna gmina. To też swego rodzaju fenomen, bo czasami najtrudniej jest zrobić coś u siebie i dla swoich. Ale „Romanka” ma na koncie również niemałe sukcesy na imprezach wojewódzkich, ogólnopolskich i międzynarodowych. Zespół koncertował m.in. na estradach Tygodnia Kultury Beskidzkiej (Wisła, Szczyrk, Maków Podhalański, Żywiec), w Płocku, Krakowie, Lublinie, na Słowacji i Ukrainie. W pierwszych latach działalności systematycznie zdobywał pierwsze nagrody Przeglądu Zespołów Kolędniczych „Herody” w Będzinie (1967, 1969, 1970), równocześnie jest wielokrotnym laureatem Przeglądu Zespołów Kolędniczych i Obrzędowych „Żywieckie Gody” (1969 - 1972, 2001, 2004 - 2006). W Międzynarodowym Festiwalu Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem w 1976 r. wywalczył Srebrną Ciupagę, a w Festiwalu Folkloru Górali Polskich w Żywcu największy sukces odniósł w roku 2003, kiedy to zdobył Złote Serce.

Leszek Miłoszewski