Urodziła się w 1917 r. w Radomyślu nad Sanem. Do gimnazjum uczęszczała w Zakopanem. W 1947 r. ukończyła studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, następnie historię sztuki na Uniwersytecie Wrocławskim. W 1955 r. osiadła w Zakopanem i do 1977 r. pracowała w Muzeum Tatrzańskim. Uczyła się kultury podhalańskiej, badała dawną i współczesną twórczość, poznawała ludowych artystów. Tradycje góralskiej sztuki i rękodzieła starała się w tym czasie spożytkować zakopiańska spółdzielnia cepeliowska (,,Zakopiańskie Warsztaty Wzorcowe”) oraz Spółdzielnia „Millenium” z Krakowa. Spółdzielnie te potrzebowały eksperta, który odkrywałby nowe talenty, konsultował poczynania, pomagał w wyborze drogi twórczej. Taką rolę spełniała do 1965 r. artystka plastyczka Wanda Gentil-Tippenhauer-Widigierowa (1899-1965). Po jej śmierci zadania konsultanta przejęła Helena Średniawa. Jej najważniejszym dziełem jest ukształtowanie współczesnego podtatrzańskiego malarstwa na szkle. Powojenne kursy Antoniego Buszka malowania na szkle były na tyle udane, że rokowały nadzieję rozwoju tej gałęzi sztuki ludowej. Dwie Heleny - Roj-Kozłowska i Roj-Ciaptakowa oraz Jan Jachimiak choć ciekawie się zapowiadali, po pewnym czasie zniknęli z witryn galerii. Nastąpił znowu regres. Dopiero Helena Średniawa organizując pierwszy wielki konkurs malarstwa na szkle w 1968 r. dokonała przełomu. Trzeba było wielu starań i zabiegów, by potencjalni malarze poznali stare techniki i specyfikę artystyczną zabytkowych obrazów. Właściwa, ostrożna inspiracja sprawiła, że podhalańskie malarstwo na szkle rozkwitło, że jego sława stała się bodźcem do odrodzenia tej techniki na Orawie oraz do podjęcia prób malowania na szkle w innych regionach kraju. Ważnym też dziełem Heleny Średniawy były „izby twórcze”. Autorką idei zakładania izb twórczych w domach artystów ludowych w regionach o bogatej i do niedawna żywej sztuce ludowej była Janina Orynżyna. Widziała ona w tej formie ekspozycji najlepszy sposób popularyzacji sztuki i nawiązania kontaktu artystów ludowych ze społeczeństwem. Na Podtatrzu dzięki „Cepelii” i organizacyjnym zabiegom Heleny Średniawy powstało takich „izb” prawie dwadzieścia. Większość funkcjonuje już dwadzieścia lat. Sztuka ludowa w tym regionie Polski jest żywa, nawiązuje do tradycji, ale też owocuje indywidualnościami artystycznymi, tworzącymi własny, niepowtarzalny styl wypowiedzi w malarstwie, rzeźbie, snycerce itp. Świadczy to, że praca tak konsekwentnie działających muzealników jak Helena Średniawa była i jest potrzebna dla tworzenia pomostów pomiędzy tradycją a współczesnością.

Helena Średniawa zmarła w 2002 roku w Zakopanem i tam została pochowana.

Aleksander Błachowski