Magdalena Gruszka
Year:
2004
Category:
Category I. Plastic arts, ornamentation, handicraft and folk crafts, music and dance folklore
Field of activity:
Art
Region:
Śląskie, powiat żywiecki, Beskid Żywiecki, Sopotnia Mała
Magdalena Gruszka urodziła się w 1919 r. w Sopotni Małej niedaleko Żywca. Jest góralką, całe życie spędziła w beskidzkiej rodzinnej wsi. Jak każda kobieta wiejska zajmowała się głównie rodziną i gospodarstwem, troszczyła się o swój dom, jego wygląd, szczególny nacisk kładąc na odmienność świątecznego wystroju wnętrza. Dawniej z okazji świąt Bożego Narodzenia kobiety dekorowały znajdujące się w izbie obrazy gałązkami jedliny przybranymi bibułkowymi kwiatami, zaś świątki otaczały kwiatowym kabłąkiem lub bukietami. Tak było też w rodzinnym domu twórczyni, w którym tradycje zdobnicze od zmarłej przedwcześnie matki przejęła przede wszystkim starsza siostra. Umiejętność wyrobu bibułkowych kwiatów rozwinęła Magdalena na praktycznych zajęciach w szkole, na których uczono dziewczęta różnych robótek, w tym również wykonywania papierowych ozdób. Najczęściej robiła ozdoby choinkowe, wieńce cmentarne z bibułkowych woskowanych kwiatów, duże wieńce imieninowe, które zgodnie z miejscowym zwyczajem panna ofiarowywała swojemu kawalerowi oraz bukiety ślubne i dekoracje dla koni w orszaku weselnym.
Jako mężatka zajmowała się głównie wychowaniem siedmiorga dzieci oraz prowadzeniem gospodarstwa, niemniej jednak wraz z mężem angażowała się w różne przedsięwzięcia kulturalne i folklorystyczne. W ten sposób nawiązała kontakt między innymi z żywieckim muzeum i twórcami ludowymi. Od 1970 roku uczestniczyła w konkursach zdobnictwa bibułkowego organizowanych przez muzeum w Żywcu. Brała udział we wszystkich jego XVIII edycjach, zdobywając z reguły najwyższe nagrody. Od 1985 roku występowała w międzywojewódzkim i ogólnopolskim konkursie na tradycyjne wyroby bibułkowe pod nazwą „Kwiaty Polskie” organizowanym w Myślenicach. Również tutaj była laureatką najwyższych nagród. Uczestniczyła także w ogólnopolskim konkursie sztuki ludowej „Ojczyzna” zorganizowanym przez STL w Lublinie w 1984 roku. Zdobyła I nagrodę w wojewódzkim konkursie na podłaźnice, pająki i światy w Bielsku-Białej w 1994 roku oraz nagrodę w międzynarodowym konkursie zabawek i form zdobniczych pod nazwą ”Fantastyczna fauna i flora” w Bielsku-Białej w 2002 roku.
Od 1974 roku była członkiem Spółdzielczego Zrzeszenia Wytwórców Przemysłu Ludowego i Artystycznego „Milenium” w Krakowie, dostarczając do sprzedaży w kraju i za granicą małe formy kompozycyjne o charakterze pamiątkarskim (wianki, bukiety). Od 1975 roku należy do Stowarzyszenia Twórców Ludowych w Lublinie.
Jej prace eksponowane były na wielu wystawach pokonkursowych, a także na wystawach sztuki ludowej w kraju i za granicą. Swoją twórczość prezentowała również na różnorodnych kiermaszach sztuki ludowej, miedzy innymi w Krakowie, w Zakopanem podczas Festiwalu Folkloru Ziem Górskich, w Żywcu, Szczyrku i Wiśle w trakcie Tygodnia Kultury Beskidzkiej i Festiwalu Folkloru Górali Polskich. Za popularyzację najcenniejszych wartości kultury ludowej otrzymała liczne dyplomy i podziękowania.
Na przestrzeni kilkudziesięciu lat wypracowała własny styl zarówno w zakresie formy kwiatów, jak też ich kompozycji. Kwiaty to najczęściej typowe dla niej stylizowane róże, chabry, kaczeńce, astry, stokrotki, kwiaty jabłoni, szyszki. Komponuje je w bukiety płaskie lub drzewkowate oraz w wieńce splecione z dużych, koncentrycznie ułożonych kwiatów, tworzących pełną, zabudowaną formę. Stosuje własna kolorystykę. Zestawiając nieraz ostre barwy, uzyskuje niepowtarzalne efekty estetyczne, odzwierciedlające zarówno tradycyjną estetykę ludową, jak i upodobania artystki. Najczęściej stosuje różne odcienie różu i czerwieni, kolory biały, niebieski, żółty, zielony, czasami fioletowy.
Magdalena Gruszka przekazała tajniki sztuki zdobniczej swoim córkom Zofii i Marii, które od wielu lat również uczestniczą w konkursach, a także wnuczce Sabinie. Chociaż wyroby każdej z wymienionych bibułkarek posiadają własne cechy stylistyczne, łączy je podobna forma kwiatów i kompozycji typowych dla prac seniorki. Można więc mówić o ukształtowaniu się stylu charakterystycznego dla trójpokoleniowej rodziny Gruszków z Sopotni Małej, zapoczątkowanego czy wręcz stworzonego przez nestorkę rodu na bazie tradycyjnego sopotniańskiego zdobnictwa bibułkowego.
Swoje umiejętności przekazała córkom: Marii (rocznik 1950) i Zofii (rocznik 1957), które od ponad dwudziestu lat – również z powodzeniem - biorą udział w konkursach oraz wnuczce Sabinie (rocznik 1978).
Magdalena Gruszka zmarła w 2011 roku.
Barbara Rosiek
Laureaci Nagrody 2004
- Aleksander Bobowski
- Stanisław Fijałkowski
- Magdalena Gruszka
- Andrzej Haniaczyk
- Janina Jarosz-Walczakowa
- Tadeusz Kacalak
- Władysław Koczot
- Marian Kubicki
- Julianna Pawlak
- Józef Pitoń
- Jarosław Rodak
- Marianna Rzepka
- Kapela „Wałasi” z Istebnej
- Zespól Folklorystyczny „Zakukała kukułecka” z Gałek Rusinowskich
- Zespół Folklorystyczny „Zamszanki” z Zamchu
- Zespół Pieśni i Tańca Uniwersytetu Jagiellońskiego "Słowianki" z Krakowa
- dr Jan Górak
- dr Jarosław Lisakowski
- Krystyna Wodzowa
- Radiowe Centrum Kultury Ludowej, Polskie Radio SA
- Sekcja Polska – Międzynarodowych Stowarzyszeń Folklorystycznych, Festiwali i Sztuki Ludowej
- Stowarzyszenie Klub Kawalerów w Szymborzu, Kujawy