Muzeum Etnograficzne w Toruniu powstało 1 stycznia 1959 r. z Działu Etnograficznego Muzeum Miejskiego, który zorganizowała w 1946 r. dr Maria Prüfferowa wspólnie z mgr Marią Polakiewicz oraz mgr Kaliną Antonowicz. Koncepcję muzeum stworzyła dr Maria Prüfferowa według założeń programowych placówki integralnej, gromadzącej przedmioty i wyniki badań obrazujące wszystkie dziedziny i aspekty ludowej kultury materialnej i duchowej w kontekstach antropologicznych, a więc również całe zagrody z autentycznym wyposażeniem. Taki program muzeum etnograficznego powstał jeszcze w latach trzydziestych w Katedrze Etnografii Uniwersytetu Wileńskiego pod kierownictwem prof. Cezarii Baudouin de Courtenay Ehrenkreutz. I tam też zaczęła go realizować dr Maria Prüfferowa. Toruńskie Muzeum Etnograficzne miało zasięgiem obejmować Polskę północną, a w zakresie tradycyjnego rybołówstwa cały kraj. Od początku też, tj. od 1946 r., dr Prüfferowa przywiązywała wielką wagę do badań nad współczesną twórczością ludową i spełniania nad nią merytorycznego mecenatu. Obok gromadzenia reliktów tradycyjnej kultury ludowej tworzono też kolekcję współczesnej sztuki ludowej, głównie z terenów województwa bydgoskiego. Po przejściu prof. dr Marii Prüfferowej na emeryturę, od 1973 r. dyrekcję Muzeum objął Aleksander Błachowski. Kontynuując regionalny program prof. M. Prüfferowej podjął badania i różnorodną działalność w zakresie sztuki (rzeźba, malarstwo, wycinanka) i rękodzieł ludowych (haft, garncarstwo, tkactwo, strój, zabawki) obejmującą cały kraj. Dzięki temu powstała największa w Polsce kolekcja dokumentująca współczesny stan tych gałęzi twórczości. Rozwinięte też zostały różne działania o charakterze mecenatu w stosunku do twórców ludowych, m.in. zorganizowano 13 wielkich ogólnopolskich konkursów sztuki i rękodzieła ludowego, które stały się wzorem i stymulatorem tego rodzaju form działania w kraju. W wyniku badań powstało bogate archiwum dokumentów i ikonografii, wydano szereg katalogów i publikacji o charakterze monograficznym (np. o garncarstwie, haftach, wycinankach, dywanach dwuosnowowych). Muzeum eksponowało ze swoich zbiorów ponad 300 wystaw w kilkudziesięciu miejscowościach w kraju i 50 wystaw w 11 krajach Europy. Popularyzacji folkloru służą cykle imprez, z których każdy liczy już dziesiątki edycji: „Spotkania z folklorem” (prezentacja zespołów), ,,Poranki u Damroki” (prezentacja poetów, gawędziarzy, instrumentalistów), „Międzynarodowe Spotkania Kapel Ludowych”. Na kiermasze twórczości ludowej przed Bożym Narodzeniem i Wielkanocą przybywają do Torunia dziesiątki wykonawców z całej Polski.

W 1980 r. Muzeum Etnograficzne w Toruniu uzyskało status instytucji ogólnopolskiej. Od kwietnia tego roku Aleksander Błachowski przekazał obowiązki dyrektora Romanowi Tubaji, sam pozostając kierownikiem Działu Sztuki i Estetyki. Roman Tubaja kontynuuje i rozwija wszystkie dotychczasowe formy działania Muzeum, szczególną uwagę przywiązując do realizacji idei prof. Prüfferowej dotyczącej zachowania zabytków architektury ludowej wraz z wyposażeniem. Zapoczątkowany w 1967 r. „skansen” przy siedzibie Muzeum w centrum miasta, otwarty w swoim zasadniczym kształcie w 1974 r., został uzupełniony wieloma obiektami oryginalnymi (np. kuźnia, wiatrak, młyn wodny, barka mieszkalna) oraz rekonstruowanymi (np. smolarnia, piec garncarski), które łącznie obrazują wiele cech kultury wsi Pomorza, Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej. Wystrój chałup zmieniany jest zależnie od pory roku, ilustruje także różne rękodzieła, obrzędy i zwyczaje rodzimie. Systematycznie organizowane są demonstracje pracy rzemieślników oraz dawnych zajęć domowych i gospodarskich na wsi. U ujścia Drwęcy do Wisły Muzeum buduje „skansen” zagród nadwiślańskich polskich i holenderskich oraz obiektów związanych z zajęciami wodnymi, jak: barki mieszkalne, środki transportu wiślanego, budynki i urządzenia służące rybakom itp. W 1996 r. Muzeum posiadało w zbiorach ponad 51 tysięcy obiektów, w tym obok sztuki ludowej i rzemiosł wyróżniająca się, największa w kraju i jedna z największych w Europie kolekcja tradycyjnego rybołówstwa oraz drugi co do wielkości w Polsce zbiór zabytkowego sprzętu wiejskich ochotniczych straży pożarnych. O dorobku Muzeum Etnograficznego w Toruniu i jego zasługach na polu ochrony dziedzictwa kultury ludowej oraz opieki nad współczesnymi przejawami tradycji ludowej kultury materialnej i duchowej świadczy m.in. fakt, że jest jedyną instytucją w kraj u, w której trzech pracowników zostało laureatami Nagrody im. Oskara Kolberga.

W 1999 r. Muzeum świętowało Jubileusz 40-lecia. Nadano wówczas placówce nowy statut oraz imię Marii Znamierowskiej-Prüfferowej.

W latach 2005-2007 Muzeum realizowało projekt "Wielokulturowość-tolerancja-integracja-modernizacja finansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

W 2008 r. dyrektorem placówki został dr Hubert Czachowski.

/red.A.Z.-W./M.P./

http://www.etnomuzeum.pl/