Zygmunt Walenciuk, urodzony w 1935 roku, to jeden z najbardziej uznanych rzeźbiarzy w swoim regionie. Znany jest w województwie lubelskim od początku lat 70-tych, początkowo głównie z prac malarskich, które w następnych latach zdominowała rzeźba. Jako rzeźbiarz zyskał uznanie badaczy i kolekcjonerów oraz zdobył wiele nagród i wyróżnień w konkursach sztuki ludowej.

Początek drogi twórczej wyglądał u Zygmunta Walenciuka podobnie jak u większości samorodnych artystów. Jego talent odkryli nauczyciele. Pomagali mu w zdobywaniu materiałów, podsuwali tematy prac. Początkowo twórca zajmował się malowaniem dekoracji, portretów ze zdjęć i kopiowaniem obrazów. Pragnął też podjąć naukę u rzemieślnika zajmującego się odnawianiem kościołów, ale warunki życiowe zmusiły go do obrania innej drogi. Nie zapomniał jednak o swoich zainteresowaniach i malował „dla siebie”. Jego prace zostały zauważone w 1970 roku przez badaczy z Wojewódzkiego Domu Kultury w Lublinie pozyskujących eksponaty na wystawę sztuki amatorskiej. Od tamtej pory nazwisko Zygmunta Walenciuka często pojawia się wśród lubelskich twórców, głównie jako autora rzeźb i płaskorzeźb.

Laureat podejmuje różnorodną tematykę, ale najbliższe mu są tematy religijne, zagadnienia patriotyczne i ilustracje dawnych ludowych podlaskich zwyczajów. Tematy religijne realizuje na zamówienia kościołów. Często są to wieloelementowe drogi krzyżowe czy tajemnice różańca. Stworzył także wiele figur Chrystusa Frasobliwego i oryginalne wyobrażenie Matki Boskiej Pasterskiej – Opiekunki Podlasia. Zasługą Walenciuka jest przypomnienie tradycji ludności wyznania unickiego mieszkającej na Podlasiu. Rzeźbiarz, ukazując własną wizję wydarzeń, zilustrował wspomnienia i relacje dotyczące jej obrzędów religijnych – chrztu, spowiedzi odbywających się w lasach, w ukryciu.

Wiele prac poświęcił twórca rodzinnej wsi, okolicy, czasom dzieciństwa. Sceny z kolędnikami, zabawy dzieci, zajęcia rolnicze, wizerunki Żydów przedstawiane w pracach, są rodzajem lokalnej kroniki historycznej, ocalają przeszłość od zapomnienia.

Prace Zygmunta Walenciuka to rzeźby pełnoplastyczne i płaskorzeźby wykonywanie głównie w drewnie lipowym. Często kształt drewna podpowiada sposób opracowania bryły dzieła. Cechą wyróżniającą rzeźby Walenciuka jest oryginalna polichromia. Nie stosuje on farb kryjących, pragnie zachować strukturę drewna. Wykorzystuje w pracy bejce, akwarelę, kredkę, łączy różne techniki, eksperymentuje. Dzięki temu nadaje rzeźbom subtelny pastelowy koloryt.

Twórca wziął udział w wielu konkursach sztuki ludowej organizowanych przez Muzeum Etnograficzne w Toruniu, Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie i muzeum w  Lublinie oraz w corocznych edycjach konkursu „Sztuka ludowa południowego Podlasia” przygotowywanych przez Muzea Okręgowe w Białej Podlaskiej i Siedlcach oraz Muzeum Regionalne w Łukowie. Rzeźby artysty znajdują się w zbiorach tych instytucji, wielokrotnie pokazywano je również na wystawach.

Zygmunt Walenciuk wiele czasu poświęca także działalności społecznej i popularyzatorskiej. Współpracuje ze szkołami i z muzeum w Białej Podlaskiej. Prowadzi lekcje oraz warsztaty, podczas których prezentuje swoje prace i objaśnia dzieciom tajniki sztuki rzeźbiarskiej. Pracuje także w dorosłymi. Miewał uczniów, rzeźbi też jego córka.

Był komisarzem Pleneru Twórczości Ludowej organizowanego w Jabłoniu. Sam również uczestniczył w wielu plenerach rzeźbiarskich, także we Francji. Współpracuje z władzami powiatu parczewskiego, pełniąc rolę animatora kultury lokalnej.

Artysta należy do Stowarzyszenia Twórców Ludowych – przez wiele kadencji był członkiem zarządu, prezesem, a także sekretarzem Oddziału Bialsko-Podlaskiego i członkiem Zarządu Głównego STL. Laureat reprezentuje sprawy wszystkich twórców ludowych z Podlasia, zabiega o zainteresowanie, pomoc i uznanie dla ich pracy.

Zygmunt Walenciuk jest jednym z najbardziej oryginalnych rzeźbiarzy ludowych regionu. Jest to artysta o wyraźnej indywidualności, tworzący z wewnętrznej potrzeby, twórca samorodny, o osobowości ukształtowanej w kręgu tradycyjnej kultury wiejskiej.

Alicja Mironiuk Nikolska